tsveyter kapitl: der trernstav

"vos vayter alts mer modnerer!" hot alis oysgerufn. (azoy far|khidesh|t iz zi geven, az zi hot dervayl fargesn vi tsu redn laytish mame-loshn.) "ikh ruk zikh shoyn oyf vi der grester teleskop vos iz a mol geven! zayt gezunt, fis!" (vayl az zi hot gegebn a kuk arop af di fis, hobn zey zikh koym-koym aroyfgezen.) "akh, mayne oreme fis! ver vet aykh onton di shikh un skarpetn, tayere? ikh, ikh vel zikher nisht kenen! ikh|'l zayn tsu vayt, ikh zol zikh mit aykh opgebn...nor kh'darf zayn a breythartsike," hot alis geklert. "anisht, veln zey efsher nisht geyn vu kh'vil. kh'muz epes vos tsutrakhtn. kh'veys...aha! kh'l zey shenken a naye por shtivl yeder khaneke!"

un zi hot vayter planirt vi azoy zi zol es ton. "me darf zey shikn, di shtivl, mit der post," hot zi getrakht, "un vi modne s'vet zayn tsu shenken matones di eygene fis! un vi oysterlish vet zayn der adres:

	fraynd rekhter fusfunalis
	shtot tepekh
	medines parket-dil

ober ikh farred zikh!"

grod demolt hot ir kop a zets geton in stelye fun zal: zi iz shoyn geven mer vi nayn fis di heykh. zi hot glaykh opgenumen dos kleyne goldene shlisele un zikh tsugeaylt tsum gortn-tirele.

oreme alis! zikh leygndik oyfn zayt hot zi mer nisht gekent durkhkukn in gortn mit eyn oyg---un zikh durkhtsukrign iz geven shverer vi frier. zi hot zikh avekgezetst un tseveynt.

"megst zikh shemen," hot alis gezogt, "du groyse moyd," (g~r~oy~s~e iz take emes) "vos du veynst azoy. her shoyn oyf! herst?" nor zi hot say vi geveynt vayter, oysgisndik galonen trern biz a groyser stav, a fir tsol di tif, hot zikh getsoygn biz in mitn zal.

nokh a shtikl tsayt hot zi gehert fun der vaytns a geklap fun kleyne fiselekh, un hot zikh oysgevisht di oygn tsu zen ver es geyt. s'iz geven der vayser krolik, oysgeputst in esik un in honik, mit a por vayse hentshkes in eyn hant un a groyser fon in der tsveyter. er hot zikh hastik farbaygeloyflt un gemurmlt, "akh, di firshtin, di firshtin! azoy beyz vet zi zayn, oyb kh'zol zi lozn vartn!" alis iz geven in aza yiesh, az zi iz geven greyt tsu betn hilf bay abi vemen. derfar, az der vayser krolik iz shoyn gegangen lebn ir, hot zi niderik un moyre|vdik zikh gevendt tsu im:

"zayt moykhl---"

hot der vayser krolik a tsiter geton, gelozt faln di hentshkes mit der fon un zikh a loz geton avek in finster arayn, tsum gikhstns.

alis hot oyfgehoybn di fon un di hentshkes. ir iz geven zeyer heys in zal, hot zi redndik gefokhet mit der fon:

"tatenyu ziser! sara modner tog---un nekhtn iz alts tsugegangen vi geveyntlekh! efsher hot men mikh ibergebitn af der nakht? shteyt nor... tsi bin ikh geven take ikh, ven kh'bin haynt oyfgeshtanen? mir dakht zikh, az kh'hob zikh gefilt a kapele andersh. ober, oyb kh'bin nisht di eygene vos frier, fregt zikh---ver zhe bin ikh? dos iz poshet a kopbrekhenish aza!"

alis hot genumen ibertrakhtn iber di ale khaver|tes ire, gleybndik az me hot zi efsher ibergebitn af eyner fun zey.

"mistome bin ikh nisht elison," hot zi gezogt. "di hor bay elisonen zaynen in azoyne lange krayzelekh, un bay mir zaynen keyn krayzelekh b|klal nishto...kh'bin b|emes ibertsaygt, az kh'bin nisht elizabet, vayl #~i~|kh veys aza sakh zakhn, un zi --- akh, zi veyst azoy veynik! khuts dem iz zi dokh z~i , un ikh bin #~i~|kh. vey, dos iz azoy komplitsirt! kh'vel a pruv ton gedenken alts, vos kh'hob gevust frier. ot hostu dir: fir mol finf iz tsvelf, un fir mol zeks iz draytsn, un fir mol zibn iz --- akh! kh'l keyn mol nisht dergeyn biz tsu tsvantsik! say vi, di keyfl-tabele iz nisht vikhtik. lomir a pruv ton geografye: london iz di kroynshtot fun pariz, un pariz iz di kroynshtot fun roym, un --- neyn, dos iz zikher nisht rikhtik! kh'bin zikher oysgetoysht gevorn af elizabetn! kh'vil a pruv ton deklamirn a lid, vi bay di limudem. vi zhe geyt es? 'kh'hob a kleyne---'"

	kh'hob a kleyne krokodilke
	mit a veydele gor fayn.
	oyf ire goldene shupn
	gist zikh der vayniker rayn.


	er shmeykhlt gor sheyn, der guthartsiker,
	un iz gut makhnes-orkhem di fish---
	s'git zey op sholem-aleykhem
	zayn breyter, gastfrayndlekher pisk.

"kh'bin ibertsaygt, az di verter zaynen nisht di rikhtike," hot alis umetik gezogt, un s'hobn zikh ir geshtelt trern in di oygn. "kh'darf mistome zayn elizabet, un voynen bay ire tate-mame in zeyer dushne shtibele, vu kh'l hobn kemat nisht keyn shpilkhelekh, un azoy fil, azoy fil heymarbet! s'iz geblibn: oyb kh'bin shoyn yo elizabet, vel ikh blaybn ot do, untn! oyb me zol a kuk ton arop untn un zogn, 'kum tsu undz, libenyu!', vel ikh mernisht oyfheybn dem kop un a zog ton: 'iz ver zhe bin ikh? zog mir koydem-kol, ver ikh bin, un oyb es gefelt mir, vel ikh aroyf tsu aykh---anisht, vel ikh blaybn ot do untn, biz vanet ikh vel nisht vern emets andersh.'" zi hot zikh tseveynt. "oy, tatenyu! mir vilt zikh azoy shtark, me zol oyf mir khotshbe a kuk ton! dos zayn aleyn makht mikh azoy mid!"

ot hot zi a kuk gegebn arop af di hent, un zikh gevundert oyf dem, vos redndikerheyt hot zi zikh gehat ongeton dem kroliks vayse hantshke. "vi azoy hob ikh dos geton?" hot zi geklert. "s'ker zayn, az kh'ver shoyn vider klener." iz zi oyfgeshtanen un tsugegangen tsum tishele, zi zol zikh oysmestn dermit. zi hot oysgefunen az zi iz tsvey fis di heykh, un gehaltn alts in eyn aynshrumpn. zi hot zikh vayter dervust, az di sibe derfun iz geven di fon vos zi hot gehaltn. hot zi oyf gikh zi opgelozn---in a vaylinke arum volt zi ayngeshrumpn gevorn in gantsn.

"koym-koym aroys!" hot alis zikh ongerufn. zi iz geven gants dershrokn tsulib der mitamoliker enderung, nor zikh gefreyt dermit vos zi ekzistirt nokh. "un itst---in gortn arayn!"

zi iz tsurikgelofn azoy gikh vi zi hot nor gekent tsum kleynem tirele, nor, vey, vey!, s'iz vider geven farmakht, un dos kleyne goldene shlisele iz gelegn oyfn glezenem tishele, vi frier. "alts erger un erger!" hot geklert dos kind nebekh. "kh'bin keyn mol nisht geven azoy kleyn, vi itst! s'iz a shod, emes a shod!"

bay ot di verter hot ir fus zikh geton a glitsh oys, un in eyn rege---plyukh!---iz zi arayn in zaltsvaser azh biz der gombe. ir ershter gedank iz geven, az zi iz vi nisht iz arayngefaln in yam arayn. "in d~e~|m fal," hot zi tsu zikh gezogt, "vel ikh kenen tsurikforn mit der ban." (nor eyn mol in lebn iz alis geven baym yam, un zi iz gehat gekumen tsum algemeynem oysfir, az bay velkhn nisht iz ort oyfn yam-breg, veln shtendik zayn bodhayzer, etlekhe kinder vos grobn in zamd mit hiltserne lopetes, vayter a rey gasthayzer, un oyf yener zayt hayzer an ayznban-stantsye.) fundestvegn hot zi bald ayngezen, az zi iz geven take in stav fun trern, vos zi hot ongeveynt ven zi iz geven groys.

"halevay volt ikh nisht ongeveynt azoy fil!" hot alis oysgerufn, shvimendik ahin un aher nokh an aroysgang. "ikh vel bashtroft vern derfar un dertrunken vern in di eygene trern. dos vet zayn b|emes a modne zakh! alts iz ober modne haynt."

plutsling hot zi derhert a geplyukh nisht vayt, un iz tsugeshvumen kedey tsu zen vos es iz. tsum ershtn hot zi gemeynt az s'darf zayn a valfish oder a hipopotam. nor zi hot zikh dermont az zi iz shoyn zeyer a kleyne, un es bald derkent far a moyz vos hot zikh gehat a glitsh geton in stav arayn, vi zi aleyn.

"tsi vet zayn keday tsu redn mit der moyz?" hot alis geklert. "alts iz haynt azoy oysergeveyntlekh, zi vet mistome kenen redn. s'vet say vi nisht shatn." zi hot zikh gevendt tsun ir:

"adoyni h|moyz, efsher veyst ir, vi azoy zikh aroystsukrign funem stav? kh'bin azoy mid funem shvimen ahin un krik, adoyni h|moyz!" (zi hot gemeynt, az ot azoy o darf meyn redn mit a moyz. zi hot keyn mol nisht geredt mit keyn moyz, nor zi hot gedenkt vos s'iz geshtanen in ir bruders bukh fun hebreishn dikdek: "b|moyz, l|moyz, K|moyz, adoyni h|moyz!)

di moyz hot af ir gegebn a fregerishn kuk, un a ponem a vunkl gegebn mit a kleynem eygele, nor keyn vort nisht oysgezogt.

"efsher farshteyt zi nisht keyn yidish," hot alis geklert. "ken zayn, zi iz a yisroyl|dike moyz, a meshulekh funem sakhanut." zi hot zikh vider ongerufn:

"eyfo hekhatul sheli?"

(dos iz der ershter zats inem ivrit-lernbukh.) di moyz hot raptem a shprung geton fun vaser, tsiterndik far pakhed.

"zayt mir moykhl!" hot alis oysgerufn. zi hot moyre gehat, zi zol hobn baleydikt di moyz. "kh'hob in gantsn fargesn, az kets gefeln aykh nisht."

"gefeln mir n~i~sh~t~!" hot di moyz oysgeshrign mit tifn agmes-nefesh. "tsi volt #~ay~|kh kets gefeln, ven ir zayt oyf m~ay~|n ort?"

"avade nisht," hot alis gezogt. "zayt nisht in kas, adoyni h|moyz! halevay volt ikh aykh gekent bakenen mit Dine|n, mayn kats, ven ir zet zi, volt ir kets take holt gekrogn. zi iz aza zisinke, shtilinke, un miauket azoy sheyn baym fayer, lekt zikh di lapes un vasht zikh s'ponem...s'iz azoy fayn zi tsu gletn, un zi iz aza berye af khapn mayz...akh! zayt moykhl!" di moyz hot getsitert, un alis hot gevust az zi hot zi gehat baleydikt. "mir veln mer nisht redn vegn ir, oyb s'iz aykh nisht tsum hartsn."

"m~i~r veln nisht! azoy gor!" di moyz hot getsitert bizn sof veydl. "glaykh #~i~|kh volt geredt vegn dem! undzer mishpokhe hot kets alemol faynt---paskudne, proste, niderike zakhn! dermont zey nisht vider!"

"maskem. kh'vel nisht," hot alis gemakht, un glaykh gebitn di teme." tsi hot ir lib, nu, ashteyger, hint?" di moyz hot nisht geentfert, hot zi geredt vayter. "faran aza sheyner hunt lebn undz, an antikl, vos kh'volt aykh gevolt forshteln---a terier, mit lange, broyne, gekrayzlte hor! un az ir vet epes vos opvarfn, vet er aykh es aropbrengen, un vet zikh oyfzetsn un betn nokh vetshere, un toyznterley zakhn, kh'gedenk zey nisht ale. gehern gehert er zikh on, veyst ir, a farmer, un r'zogt, az r'volt im nisht farkoyft far toyznt dolar afile, er harg|et azoy fil ratsn un...akh! kh'hob aykh vider baleydikt!"

di moyz hot take genumen opshvimen azoy gikh vi hot nor gekent, oyfruderndik dos vaser mitn plyukheray.

alis hot zi veykh tsugerufn: "mayzele, tayere! ker zikh um, un mir'|n nisht redn vegn kets, nisht vegn hint, oyb du host zey nisht lib."

hobndik dos gehert, hot di moyz zikh a drey oys geton, un tsu ir tsugeshvumen; bay ir iz s'ponem geven gants bleykh, un zi hot geredt mit a tsiterndik kohl:

"lomir tsu tsum breg. demolt vel ikh aykh dertseyln di mayse, un ir vet farshteyn, far vos kh'hob faynt kets un hint."

s'iz geven hekhste tsayt; in stav iz shoyn gehat eng gevorn fun di ale baley-khayem vos zaynen arayngefaln derin. do iz geven a katshke, a dodo, a lori, an odlerke, un nokh etlekhe modne bashefenishn. ale hobn nokhgeshvumen nokh alisn tsum breg.

hemshekh kumt