פֿון ,,מערפֿלי הנוער'' (,,פֿון די טונקלענישן פֿון די יונגע יאָרן'')
פֿון מיכה-יוסף בערדיטשעװסקי (1921-1865)
אַ לאַבן ברױט
כ'בין נאָך געװען אַ ייִנגל דעמאָלט.
דער טאַטע איז געװען אַ רבֿ אין אַן אומגליקלעכער שטאָט און זײַן הכנסה איז געװען אַ קלײנע. פֿון דער מאַמעס טאַטן איז געבליבן אַ קלײנע ירושה װי אַן אױסהאַלט, און נאָר דעם פּראָצענט האָב איך באַקומען יאָר-אײַן יאָר-אױס. עס האָט גראָד דאָס אױסגעלײגט זײַן צװײטע פֿרױ צוליב אירע קינדער. קײן שלעכטע פֿרױ איז זי ניט געװען בכלל, נאָר זי האָט געטאָן װאָס ס'איז איר געװען צום האַרצן . . .
האָט זי אײַנגעשפּאָרט און אונדז געגעבן צו יעדן שיסל הײס װאַסער, װאָס מיר האָבן געטרונקען אין דער פֿרי און אין אָװנט, נאָר אײן שטיקל האָניק, װאָס מיר האָבן דערפֿון געלעקט צו ביסלעך צװישן יעדן זופּ.
מע האָט געזאָגט, אַז בײַ די גבֿירים איז מען זיך נוהג צו לאָזן דעם האָניק צעגײן אין הײסן װאַסער און טרינקען עס װען ס'איז זיס. צו מאָל, װען דער טאַטע האָט זיך צעקרעכצט, האָט די שטיפֿמאַמע אים צוגעגרײט דאָס װאַסער אױף אַזאַ אופֿן, און כ'האָב אים מקנא געװען . . .
אין אײנער אַ זומערנאַכט, איז דער סאַמאָװאַר געשטאַנען אױפֿן טיש, מיט גענוג הײסן װאַסער פֿאַר אַלעמען. נאָר די שטיקלעך האָניק זײַנען שױן אױסגעשעפּט געװאָרן פֿון שטוב. בלױז פֿון צעמאָלענעם האָניק איז פֿאַרבליבן אַ ביסל, און מע קען אים ניט ניצן אָן אַרײַנצולײגן אים אין הײסן װאַסער אַרײַן. האָט זי אונדז ניט געגעבן קײן װאַסער אין יענער נאַכט.
די שטיפֿמאַמע איז געגאַנגען אין צװײטן צימער. דער טאַטע האָט געזען, װיפֿל כ'װיל דאָס הײסע װאַסער, און ער האָט בשתּיקה דערלױבט מיר אַרײַנצולײגן דעם האָניק אין אײן שיסל.
כ'שלינג נאָך דאָס זיסע, הײסע װאַסער, און אָט קומט זי אָן. זי פֿאַלט אַרײַן אין כּעס, זי כאַפּט אױף דאָס שיסל הײסע װאַסער און גיט עס אַ גיס אױס אױף דער פּאָדלאָגע. כ'בין געשפּרונגען פֿון מײַן אָרט און געזידלט זיך. . .
דער טאַטע איז דערשטױנט. כ'בין אױך דערשטױנט אױף דעם װאָס כ'האָב אָפּגעטאָן. כ'האָב געמוזט עסן אַלײן. די ברידער האָבן זיך אָפּגעװײַטערט פֿון מיר, מע האָט מיך אַרײַנגעלײגט אין חרם.
כ'בין אַ ייִנגל געװען, און כ'האָב ביז דעמאָלט גאָרניט געװוּסט פֿון קײן געפֿילן פֿון אײנזאַמקײט. כ'האָב דערפֿילט דעם װײטיק קעגן מײַן שם, און כ'האָב זיך צעשריגן אױף די עלטערן.
און געװען איז דער טאָג, בײַם שפּראָץ טאָג בין איך אױפֿגעשטאַנען און פֿאַרלאָזט דעם טאַטנס הײם.
כ'בין אַרױס אין פּוסטן פֿעלד אױסער דער שטאָט. אין די זומערטעג איז דאָס געװען אַ פֿיטערפּלאַץ פֿאַר די שװאַכסטע פֿון דער טשערעדע. אין די װינטערטעג איז די גראָז געשטאָרבן און פֿאַרדעקט געװאָרן מיט שנײ.
װינטמילן זײַנען דאָרטן אױך געװען, שױן פֿון לאַנג חרובֿע, און אױך אַ שפּילפּלאַץ פֿאַר קינדער, װען זײ זײַנען פֿרײַ פֿון חדר אין די רו-טעג.
כ'בין געזעסן אױף די טרעפּ. כ'האָב ניט געװוּסט װוּ כ'געפֿין זיך. מע האָט מיך געזוכט און ניט געפֿונען.
הונגעריק בין איך געװען אַ גאַנצן טאָג, און אױך געפֿילט אַ מין פּחד בײַם צעשפּרײטן זיך פֿון די אָװנט-שאָטנס.
כ'בין געזעסן אונטערן פֿרײַען הימל און זיך צוגעהערט צו דער שטילקײט אַרום זיך. מיר איז די זאַך ניט קלאָר, און די ניט קײן נעכטיקע געפֿילן האָבן מיך געשטױסן. מיר האָט זיך געדאַכט, אַז די גאַנצע מענטשהײט איז פֿאַרװישט געװאָרן, און כ'בין אײנער אַלײן.
פּלוצעם האָב איך דערשפּירט בײַ מיר אינעװײניק אַזעלכע געפֿילן פֿון רחמים, רחמים ניט צו פֿאַרטראָגן און אָן גאָרניט װאָס זאָל אים אױסהאַקן אַ װעג. כ'האָב אױפֿגעהױבן די אױגן, ערשט אַ מײדל װאָס קומט פֿון דער טשערעדע מיט איר טאַטנס ציגל, װאָס גײט פּאַמעלעך. דאָס מײדל איז אַ פּרעכטיקס, אירע אױגן הימל בלױע און גאָלדענע האָר װאָס באַקרױנען איר קאָפּ.
זי שטײט פֿאַר מיר מיט אין דער פּראַכט פֿון איר חן, לײגט די האַנט אַרײַן אין קױש און דערלאַנגט מיר אַ לאַבן ברױט.
נאָר אײן װאָרט האָב איך געװאָלט איר זאָגן, און זי גײט גיך אַװעק פֿון מיר. כ'זע נאָך איר שאָטן, און דערנאָך איז אױך דאָס ניטאָ . . . דער גלאַנץ איז געקומען און געגאַנגען . . . דאָס פּנים איז מיר פֿינצטער געװאָרן, און כ'האָב זיך צעװײנט. -
פֿאַרלאָפֿן זײַנען פֿיל טעג מיט די גילגולים פֿון זײערע געשעענישן, כ'האָב סײַ ליב, סײַ פֿײַנט געהאַט, און פֿיל געזען. נאָר דעם פּאַרשױן פֿון יענעם מײדל איז געװען דער ערשטער װאָס כ'האָב באַגעגנט אין די טעג פֿון מײַן נישטיקײט, און אױך זי װעל איך ניט קענען פֿאַרגעסן . . .
התגלות
. . . ביז יענעם טאָג האָב איך נאָך געגלײבט אין שׂטן אױף האַלב, און אים געמאַכט פֿאַר אַ מין חומר. כ'האָב אים ניט געזען מיט קײן אױגן פֿון גוף, נאָר געלערנט מיר זײַנע װעגן האָבן סײַ די ספֿרים פֿון טאַטנס שטוב, סײַ איך אַלײן.
דער טאַטע האָט מיר געלערנט צו זאָגן, אַז די גאַנצע דרױסנדיקע װעלט איז מעשׂה-שׂטן. . . . די ערד איז דער שׂטן און אַלץ װאָס װערט געזען דורך די אױגן איז נאָר מעשׂה-שׂטן. שײנע בײמער, שײנע פֿיטערפּלעצער, שײנע פֿעלדער, פּרעכטיקע װעלדער - זײ זײַנען געװען אַ מין אױגן-פֿאַרכאַפּעניש פֿונעם שׂטן און זײַן געהילף. גאָט זאָל אָפּהיטן מיר זאָלן ניט הערן זײַן קול; מיר זאָלן פֿאַרמאַכן די אױגן, מקיים צו זײַן װאָס שטײט געשריבן: פֿאַרמאַכט די אױגן פֿון זען דאָס שלעכטס . . .
דאָס שלעכטס - דאָס איז אַלץ װאָס מע טוט ניט צוליב גאָט ברוך-הוא און ניט צוליב זײַן אײניקײט. דאָס שלעכטס איז ניט קײן אַבסאָלוטס, אַזױ װי דאָס גוטס איז ניט קײן אַבסאָלוטס; נאָר דער שׂטן װעגט יעדע זאַך צום שלעכטן . . . ער הערשט איבער אַלץ און זײַן האַנט ליגט אױף אַלץ . . .
דעמאָלט בין איך נאָך ניט געװען אױפֿגעקלערט, און כ'האָב נאָך ניט געלײענט קײן דרױסנדיקע ביכער; נאָר עס האָט זיך שױן געהאַט אױפֿגעװעקט אין מיר די נײטיקײט צו פֿאַרשטײן און צו פֿילן. די באַהאַלטענע זאַכן פֿון דער װעלט האָבן זיך אין מיר אַרײַנגעגנבֿעט . . .
אין אײנעם פֿון יענע טעג, אין מיטן יענעם זומער, האָב איך דערשפּירט דעם פּראַכט פֿון דער שײנקײט. דװקא אין יענעם טאָג האָב האָט זיך געשטאַרקט מײַן גאָטספֿאָרכטיקײט, און מיר האָט זיך פֿאַרװאָלט צעקלאַפּן דעם שׂטן דורך גרױסער פֿלײַסיקײט אין לערנען. אָט זיץ איך איבער אַ גרױסן ספֿר, און כ'קלער אין דעם אַרײַן, נאָר אָן צו פֿאַרשטײן דעם טײַטש פֿון די װערטער . . .
פּלוצעם האָט מיך פֿאַרכאַפּט אַ גײַסט אַרױסצוגײן אין דרױסן. כ'האָב געזאָגט דעם טאַטן, אַז כ'גײ אין קראָם אַרײַן קױפֿן טינט. נאָר שױן געשטאַנען אױף יענער זײַט טיר האָב איך זיך געקערט פֿון װעג. מײַן געבױרן-שטאָט איז געװען אַ קלײנע, נאָר אַרומגענומען אַ גרױסן שטח.
אָט דאָ, אױסער די שטאָט-טױערן, פֿעלדער תּבֿואה - און אױפֿן קיניגלעכן װעג װאָס גײט דערצװישן שטײען שאָטנבײמער.
אַ לױטער װינטל רירט אָן די תּבֿואה, און כ'קוקט זיך צו צום שפּילעניש פֿון די כװאַליעס.
די זון שטײט אױבן אין די הױכע הימלען. די נאַטור איז אױסגעשפּרײט פֿאַר מיר - בײַ מיר אין האַרצן װעקט זיך אױף עפּעס-װאָס . . .
פּלוצעם גיב איך אַ רוף אַרױס, אַזױ צו זאָגן: נײן! די הימלען זײַנען ניט דער שׂטן! די זון איז ניט דער שׂטן! און די בײמער זײַנען ניט די קינדער פֿון שׂטן! די װעלט איז ניט פֿאַרפֿעלשט געװאָרן פֿונעם שׂטן.
כ'שטײ אַ פֿאַרפּלעפֿטער און אַן אױפֿגערעגטער. אַלץ װאָס אין מיר דערהײבט זיך. אָט דאָ נעם איך אַרום אַ בױם, כ'שטײ אױף זײַן שאָטן, כ'נעם אים אַרום מיט אַלע רױשענישן פֿון מײַן נשמה.
ייִדיש: שלום בערגער