fun "oy, yidish, ikh hob dir lib"

Moyshe Doved khayat

libe. dos eydele vort vos badayt fil vos in lebn. es zaynen farshvundn gevorn fil gevoynhaytn in meshekh fun toyznter yorn, nor libe iz geblibn, nokh fun Odem h|rishen adayem. ...

libe hersht nisht nor tsvishn mentshn, nor oykh tsvishn mentsh un andere bashefenishn. es iz afile faran a libe tsu shpayz oder beged un a libe tsu a shprakh, tsum bayshpil --- tsu yidish, un farvos take tsu yidish un nisht tsu terkish? vayl ershtns yidish hot mir gelernt mayn mame un bobe un tsveytns ver veyst den nisht dem shprikhvort az ivrit redt men un yidish redt zikh. keyner trakht dokh nisht, az terkish redt zikh --- dos iz efsher bay di terkn ober nisht bay di yidn.

khuts m|ze iz mir gekumen di teme tsum gedank nokh eynike derfarungen.

vos iz der tsil fun a yidishn shrayber ven er git aroys a bukh? farshpreytn im es zol nokh blaybn a shpur in lebn far di kumedike doyres vegn aktuele dermonungen, zikhroynes, iberlebungen #a"v.

es iz ober laykht tsu shraybn: farshpreytn. di greste hofenung iz af erets-yisroyl. do zaynen di merste aynvoyner --- yidn. fil fun zey kenen yidish un redn af di shprakh. un az got helft un in yerushelaymer universitet vert organizirt a kongres vegn yidishkayt iz, vi gezogt, di fish in dayne hent. trogt zikh der mekhaber mit zayn bukh, vi mit an okorsht geboyrn kind, tsu di onteylnemer fun konferents. take in dem bukh zaynen faran dertseylungen vegn goyrl fun yidntum unter di hershaft fun hitlern un stalinen.

--- vos, du vilst do farkoyfn bikher? --- fregt im a mitarbeterin fun universitet.

--- yo, farvos take nisht? nisht keyn bikher, nor an eygn bukh --- barimt zikh der mekhaber.

--- vos iz dos far a bukh?

vayzt er ir dos bukh.

zi hot zikh nebekh gebitn in ponem. gel un vays iz zi gevorn.

--- vos, af yidish? bay undz afn shetekh fun universitet iz farbotn tsu handlen mit bikher.

--- efsher zol ikh redn mitn mnhl?

--- ikh bin der mnhlT.

ober libe iz an eydele zakh un mit libe varft men zikh nisht arum, iz der libhober, d"h der mekhaber gezesn lebn universitet fartsveyflt mit zayne oysgeleygte bikher. ...

--- veyst az in universitet zaynen faran kleytn, vos handlen mit bikher? zey bakumen dos fun zeyer a farlag --- zogt dem mekhaber a yungerman. --- gey tsu zey un zey veln farkoyfn dayn bukh. du darfst shraybn ober nisht farnemen zikh mitn farkoyfn.

take, farvos nisht oysnitsn di eytse?

--- mir handlen mit bikher, ober nor mit di velkhe es git aroys der universitet, dos heyst eygene, nisht keyn fremde. ikh hob take lib yidish --- zogt er shoyn dos af mame-loshn --- derfar iz keday dir tsu vendn in a yidishn farlag.

bakum ikh a naye eytse fun dem mnhl.

fort der mekhaber keyn tel-aviv.

--- mir kenen nemen bloyz tsen bikher, dos alts. ven mir veln oysfarkoyfn di o, veln mir nemen nokh tsen.

--- a dank. ober vos ton mit di iberike? --- fregt der mekhaber.

--- der vos zukht, der gefint. zukh, vestu gevis gefinen.

geyt der mekhaber tsurik aheym mit an aropgelozenem kop.

nor az me trakht dertrakht men zikh. der mekhaber hot zikh dermont az baym universitet in muzeum "yad u|shem" iz do a kiosk vos handlt mit bikher. do zaynen do bikher af english un daytsh, rusish un poylish, frantseyzish un ivrit un tsendliker andere shprakhn. s'iz bloyz nishto af yidish, vi dos volt geven a shprakh fun an ander velt. do kumen yedn tog toyznter turistn fun der gorer velt, un fil fun zey yidn, un gevis azelkhe velkhe kenen yidish. der mekhaber nemt aroys fun tash zayn bukh un leygt for dem mnhl tsu nemen etlekhe bikher tsum farkoyf.

--- bay aykh in gesheft zaynen dokh keyn yidishe bikher nisht faran.

--- nisht faran un s'vet nisht zayn. ikh arbet shoyn do fuftsn yor un ikh hob shoyn aroysgevorfn hunderter bikher un manuskriptn.

--- vos, yidishe?

--- vos iz di nafke-mine: yidishe, nisht yidishe, afile hebreishe. keyner fregt dokh nisht.

--- az es iz nishto af di politses fregt men nisht. ikh bet dokh nisht fun foroys keyn gelt. vet ir farkoyfn, iz gut, un oyb nisht, iz gut.

--- neyn, un nokh a mol neyn. keyn yidishe bikher vel ikh nisht nemen --- hot mir der mnhl geentfert af yidish.

nu, vi gefelt es aykh. yidish iz treyf-posl. dem mnhl hot afile nisht interesirt der inhalt fun bukh. er hot es opgerukt fun zikh vi kokhedike vaser.

nat ir shoyn az sine un libe zaynen in eyn rey.

ober me tor nisht farlirn di hofenung. un aza hot zikh bavizn: es hot zikh tsunoyfgerufn a velt-konferents fun yidishn alveltlekhn kultur-kongres, un davke in yisroyl. es zaynen zikh tsunoyfgeforn delegatn fun iber tsvantsik lender fun der velt. di konferents iz geven eyne fun di greste far di letste tsendliker yorn. ale redner hobn geredt a sheynem, reynem yidish, mit libe un hartsikayt, un zikh geshlogn in brust al-kheyt az me muz kemfn farn kiyem un tsukunft fun undzer zaftikn yidish.

vos tut der mekhaber? er khapt mit zikh a pekl fun zayn bukh un iz zikher az tsurik vet er forn mit leydike hent. eyn kleynikayt --- a velt-konferents, azoy fil varemkayt letoyves yidish. fir teg iz geven di konferents. fir teg iz der mekhaber gezesn baym arayngang fun zal mit funandergeleygte bikher. dos pekl hot er geshlept tsurik. di libe tsu yidish iz nor in di reyd. keynem hot nisht farinteresirt der inhalt fun bukh. keyner kemat hot zikh nisht farhaltn a kuk tsu ton vos iz dos far a bukh.

--- vos bistu azoy farzorgt? --- zogt der mekhaber zayner a pen-khaver. --- tsi den zestu nisht az shrayber af yidish zaynen mer faran vi leyener? nem zikh nisht tsum hartsn. redn iz laykhter vi leyenen. --- un er iz shtilerhayt un pamelekh avek. ...

oy mame, oy tate, bobe, zeyde, vu zayt ir mit ayer frekhtikn, freylekhn, troyerikn un zaftikn yidish. di libe velkhe ir hot farzeyt iz bavaksn mit derner.

yerushelayem Wshn|"H